Զրույց Ռուբեն Արուտչյանի հետ

Հարգելի ընթերցող, կայքի բացումը ցանկանում եմ սկսել  հետաքրքիր և ուսուցողական զրույցով  Ռուբեն Արուտչյանի հետ: Մի նկարիչ, որն անցել է շատ կարևոր և հետաքրքիր ճանապարհ, որը  հարստացրել է հայ արվեստը և դեռ հարստացնելու է: Մենք՝ երիտասարդներս, կարիք ունենք նման մարդկանց կարծիքը լսելու, նրանց հետ զրուցելու, մտքեր փոխանակելու և ի վերջո սովորելու, անընդհատ սովորելու: Պարոն Արուտչյանի հետ խոսել ենք ժամանակակից արվեստի, ճարտարապետության խնդիրների և հեռանկարների մասին,  քննարկել ենք Երևանի այսօրվա ճարտարապետությունը, պատկերասրահների և նրանց իրական ֆունկցիաների մասին, խոսել ենք Պիկասսոյի և Ռեմբրանտի մասին:

Մինչ զրույցին անցնելը մի փոքր ծանոթագրություն Արուտչյանների ընտանիքի և Ռուբեն Արուտչյանի կենսագրությանը:

Միքայել Արուտչյանը՝ Ռուբեն Արուտչյանի հորեղբայրը, ծնվել է 1897թ. Շուշիում, մասնագիտական կրթությունը ստացել է Բեռլինի Գեղարվեստական ակադեմիայում (1921-1923թթ.)  և Փարիզի ‹‹Կոլարոսսի›› Գեղարվեստի ակադեմիայում (1924-1925թթ.):  1925-1929թթ. դասավանդել է Երևանի պետական գեղարվեստական ուսումնարանում (այժմ՝ Փ.Թերլեմեզյանի անվ. ուսումնարան), 1927-1929թթ. եղել է Հայաստանի Պետկինոյի գլխավոր նկարիչ, 1939-1949թթ. Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի պետական ակադեմիական թատրոնի գլխավոր նկարիչ: Ձևավորել է մի շարք գրքեր, եղել է թատերական և օպերային բեմադրությունների բեմադրող նկարիչ, ինչպես նաև կինոֆիլմերի բեմադրող-նկարիչ:

1958թ. նրան շնորհվել է Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ կոչումը:

 Սերգեյ Արուտչյանը՝ Ռուբեն Արուտչյանի հայրը, ծնվել է 1912թ. Բաքվում: 1937թ. ավարտել է Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետական բաժինը, ծաղրանկարներ է տպագրել հանրապետական և միութենական մամուլում: 1939-1948թթ. եղել է Սունդուկյանի անվան Պետական ակադեմիական թատրոնի գլխավոր նկարիչ, աշխատել է Լենինականի Մրավյանի անվան թատրոնում: 1954-1964թթ. եղել է ‹‹Ոզնի›› հանրապետական երգիծական հանդեսի հիմնադիր-նկարիչ: Եղել է թատերական բեմադրությունների բեմադրող-նկարիչ, ինչպես նաև օպերային բեմադրությունների նկարիչ, կինոֆիլմերի բեմադրող նկարիչ:

1956թ. Ս. Արուտչյանին շնորհվել է Հայաստանի արվեստի վաստակավոր գործչի կոչումը:

Ռուբեն Արուտչյանը ծնվել է 1947թ. Երևանում: 1964թ. ավարտել է Փ. Թերլեմեզյանի անվան գեղարվեստի ուսումնարանը, այնուհետև 1970թ. Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտի ճարտարապետական ֆակուլտետը: 1974թ. եղել է ՍՍՀՄ Հայաստանի ճարտարապետների միության անդամ նաև ՍՍՀՄ Հայաստանի նկարիչների միության անդամ: 1978-1982թթ. դասավանդել է Երևանի Գեղարվեստա-թատերական ինստիտուտում:  Տարբեր տարիների եղել է ՆՄ գրաֆիկայի մասնաճյուղի նախագահ, և ՆՄ պլակատի մասնաճյուղի նախագահ: 1990-1992թթ. եղել է Երևան քաղաքի գլխավոր նկարիչ:  2011-ից հանդիսանում է աշխարհի հայ նկարիչների միության անդամ: Մասնակցել է բազմաթիվ ցուցահանդեսների՝ Հնդկաստանում, Ռուսաստանում, ԱՄՆ-ում, Կանադայում և այլն: Արժանացել է մի շարք մրցանակների, պարգևների և խրախուսանքների:  Հայաստանի Պաշտպանության նախարարության զինանշանի շքանշանների և մեդալների, ինչպես նաև Շուշի քաղաքի նոր զինանշանի հեղինակն է և ոչ միայն:

       Այժմ դասավանդում է Երևանի Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում:

 

Պարոն Արուտչյան, ո՞րն է հայ արվեստը:

Հայ արվեստը այն է, ինչը արված է հայի կողմից:

Իսկ  այդ դեպքում Այվազովսկին ինչու՞ է համարվում ռուս նկարիչ:

Եթե մի կողմ դնենք Այվազովսկու աշխատանքները, նրա գործունեությունը, նա հայ է, չէ՞: Ռուսներին ձեռնտու է ասել, որ ազգանվան վերջավորությամբ նա ռուս է: Ազնավուրը Ազնավուրյան չէ, բայց նա հայ է: Հասկանալի է մենք փոքր ազգ ենք, շատ ժամանակ տարբեր տեղերում ապրեցինք, մերվեցինք և ազգանունները փոխեցինք: Ես համարում եմ, որ դա վատ է, բայց ես չեմ կարող պատասխան տալ ամբողջ հայության փոխարեն: Ազգանունը փոխել է, բայց հայ է մնացել: Վերնոյը հայ է չէ՞, բայց նա Վերնոյ է…

Եթե ես մանրանկարչական ոճով չեմ նկարում կամ շատ հայտնի այդ սարյանական ‹‹կրակաշունչ›› գույներով, ուրեմն դա հայերեն չէ՞, իհարկե հայերեն է: Ես հայ եմ, ուրեմն դա՝ հայերեն է: Օրինակ՝ Արշիլ Գորկին, որը աշխարհում աբստրակտ արվեստի հիմնադիրներից է համարվում, կամ ֆրանսահայ Ժանսեմը, Գառզուն՝ նրանք հայ են:

Ազնավուրը հայերեն մի երգ է երգում՝ Սայաթ-Նովայից, բայց նա հայ է: Ինձ համար նշանակություն չունի բնակության վայրը: Մարդ ինքը պետք է զգա, թե ինքն ով է…

Ըստ ձեզ, ի՞նչ իրավիճակում է հիմա ժամանակակից արվեստը:

Արվեստը մոլորության մեջ է՝ ոչ միայն Հայաստանում, այլ առհասարակ: Մենք հիմա հասել ենք գալարագծի այն կետին, որտեղ ամեն ինչ խառնվել է: Մենք ընկել ենք էկլեկտիկայի մեջ, դա համարվում է նոր ուղղություն և՛ ճարտարապետության, և՛ գեղանկարչության մեջ: Բայց կարծում եմ դա կգա, կպտտվի, կբարձրանա, կհասնի գալարագծի մի կետի, որտեղ ամեն ինչ կմաքրվի: Նորից կծնվեն ‹‹Պիկասսոներ››, նոր ‹‹Թամանյաններ›› կգան, կլինեն ‹‹Սարյաններ››: Բայց հիմա՝ ոչ: Չնայած, անուններ կան՝ աբստրակցիայի մեջ Պոլլոկը կամ Բենշանը, որոնք ժամանակի եղանակն են ստեղծել:

Այսօր շատ կարևոր է, որ նկարիչը լինի ազնիվ, այլապես ոչինչ չի ստացվի: Ես այնպիսինն եմ, ինչպիսին կամ: Իհարկե, մենք կրում ենք տարբեր ազդեցություններ, բայց և այնպես… այսօր մեծ քանակով անազնիվ նկարիչներ կան, որոնք նկարում են ‹‹a’la››, նման այս կամ այն նկարչին:

Պետք չէ արվեստաբան լինել, որպեսզի հասկանալ, որ ուղղվածությունները սպառվել են: Դատարկ կտավներ են կախվել կամ միայն ազգանունն է գրվել:

Այդ ամենը սպառվել  և անցել է: Այսօրվա արվեստը բարդ իրավիճակում է՝  կա մարդը և ամբողջ աշխարհի փորձը նրա ուղեղում: Մնում է նկարել այնպես, ինչպես դու ես նկարում: Եվ, եթե դա քեզ մոտ ստացվի, ապա՝ կեցցե՛ս:

Այս բարդ ժամանակաշրջանում, երբ արվեստը ‹‹խառնաշփոթի›› մեջ է, երբ, ինչպես դուք ասացիք՝ ‹‹իզմեր›› չկան, ինչպե՞ս տարբերել ճշմարիտ ու կեղծ արվեստը, կոպիտ ասած՝ լավ ու վատ արվեստը, կա՞ այդպիսի չափանիշ:

Լոնդոնում կա շատ հայտնի Սաատչի պատկերասրահ: Իմ պատկերացումով այն, ինչ իրենք են անում՝ արվեստ չէ: Բայց իրենց պատկերացումով՝ արվեստ է: Ճաշակից է, ինչպես է մարդը մեծանում: Մոլորված է աշխարհը, արվեստի մեջ էլ է մոլորված: Բարդ է գնահատելը, նույնիսկ ճարտարապետությունն ավելի կգնահատեմ, քան գեղանկարչությունը: Դա նաև չափանիշի բացակայությունից է: Այդպիսի ժամանակներ են…

Խոսե՞նք ճարտարապետությունից՝ ձեր առաջին մասնագիտությունից…

Ճարտարապետությունը համարում եմ արվեստների մայրը: Արվեստը չէր լինի, եթե չլիներ պատ: Պատը ստեղծում է ճարտարապետությունը, ճարտարապետն է ստեղծում միջավայրը, որտեղ նկարիչը գործունեություն է ծավալում՝ թե՛ նկարը կախելով մեխից, թե՛ ամբողջ պատը նկարելով, թե՛ առաստաղը ձևավորելով:

Ճարտարապետության մեջ նույն բանն է կատարվում, ինչը արվեստում: Մենք պետք է հիվանդանանք մինչև վերջ, տառապենք այդ պոստմոդեռնիզմով, էկլեկտիկայի այդ շրջանը պետք է անցնի, մոլորվենք  և մաքրվենք:

Խոսեցիք մոլորվածության մասին և մի հարց առաջացավ, ի՞նչ եք կարծում տարիներ անց Երևանի այսօրվա ճարտարապետությունը կարո˚ղ է դառնալ ‹‹Երևանի դեմքը››:

Ես առհասարակ ոչինչին միանշանակ չեմ վերաբերվում: Իհարկե, սկզբից շատ ցավալի բաներ կային, հուշարձաններ, որոնք ավերվեցին. ես նույնիսկ  հաշվել եմ 47 հուշարձան Հյուսիսային պողոտայի տարածքում և ոչ միայն: Հիմա կյանքն է սա ստիպում՝ այս ժամանակաշրջանը: Աշխարհի բոլոր քաղաքները տառապել են այս բաներով: Մենք հեծանիվ չենք հնարում: Լավ է, վատ է, բայց այդ ճարտարապետությունը այսօրվա մեր կյանքի կնիքն է: Ինչպիսին մեր կյանքն է, այնպիսինն էլ ճարտարապետությունն է: Ուրիշ տեսակի այն չէր կարող լինել: Չի կարող կյանքը առանձին ընթանալ, ճարտարապետությունը առանձին: Բայց այսօր ես ուզում եմ ավելի շատ լավ բաներ տեսնել, քան վատ: Եվ մի փոքր լավատես եմ,տխուր լավատես եմ: Օրինակ, եթե հիշենք կենտրոնի հակասանիտարական վիճակը և այլն: Դժվարանում եմ պատասխանել այդ հարցին, բայց լավ բաներ տեսնում եմ: Օրինակ՝ Հյուսիսային պողոտայի բացվածությունը: Մայրաքաղաքային շունչ մտավ, այն մաքրվել է:

Մի օրինակ, երբ Կորբյուզեն ցանկանում էր վերակառուցել Փարիզը, նրան թույլ չտվեցին, քանի որ այնտեղ կար ստույգ դրված հասարակական կյանք և հասարակական կարծիքը հաշվի էր առնվում, ինչը Հայաստանում չկա: Նրանք՝ ֆրանսիացիները, այլ կերպ էին մտածում, ‹‹հզոր›› էին, ուրիշ արժեքներ ունեին:

Եկեք խոստովանենք, որ մենք քաղաք չունեինք: Մենք՝ հայերս, կառուցել ենք Թիֆլիսը, Բաքուն, բայց այստեղ մենք չէինք ապրում, այդ պատժառով քաղաքը այն վիճակում էր: Ես հիշում եմ քաղաքը, երբ նոր կինո ‹‹Նաիրին›› էր կառուցվում, նոր ծառեր էին տնկում Մաշտոցի պողոտայում:

Տուրիստը գալով Երևան տեսնում է Մաշտոցի Պողոտայի 60-ական թթ. կառուցված շենքերը և կարծում է,որ 19-րդ դարի վերջի են, դրանք անհասկանալի են նրա համար: Տարիքի հետ ես հասկացա, որ Թամանյանը ստեղծեց լեգենդ, հզոր լեգենդ: Այն շատ-շատերի վրա աշխատում է: Մենք գիտենք, թե երբ են կառուցվել այս շենքերը, բայց շատերը չեն էլ կռահում: Օպերայի շենքին նայողը կմտածի, որ այն 200 տարվա պատմություն ունի: Թամանյանը հին քաղաքի լեգենդ ստեղծեց: Դա շատ կարևոր է:

Հիմա բողոքում են բարձրահարկ շենքերից, բայց դրանք պետք է լինեն, սա է մեր կյանքը:

Գեղանկարչության մեջ ո՞վ է լեգենդ ստեղծել:

Սարյանը…

Նա շատ անսովոր էր: Նրա սկզբնական գործերում աննման բաներ կան, նա շատ հզոր էր:  Հետո գնաց ‹‹սարյականների›› համաստեղությունը: Նրա անձը շատ ուժեղ էր, իր արվեստի ուժի շնորհիվ էր, որ հետևորդներ ուներ: Զարդարյանը, Աբեղյանը, Մինասը, Կալենցը սկսեցին վառ գույներով նկարել:

Ես համարում եմ, որ Սարյանը մեր ամենալավ դիմանկարիչներից է, բայց, երբ նրա ոճով սկսեցին դիմանկարներ անել նկարիչները, բոլորը դարձան միանման:

Դիմանկարը հետաքրքիր է,  դա մարդն է: Մենք տառապյալ ազգ ենք, մենք գեղանկարչություն չենք ունեցել: Մենք  ունեինք մանրանկարչություն՝ այն էլ ինչպիսի մանրանկարչություն, եկեղեցիներում որմնանկարներ կային:

 Ամեն ինչ սկսեց Հովնաթանյաններից, երբ նայելով նկարին կարող ենք ասել, որ սա այս մարդն է: Մինչև հիմա հռոմեական, հունական դիմանկարները նկարում են՝ այդքան ուժ կա այդ նկարներում: Բայց մենք չգիտենք Մաշտոցի կերպարը…

 Փառք Աստծո, հիմա մենք ունենք գեղանկարչություն, սակայն ձևավորվեց այն ժամանակ, երբ լուսանկարը ստեղծվեց, որը սկսեց ֆիքսել:

Ես շատ եմ նկարել Կոմիտասին, բնականաբար, չէի կարող նրան տեսած լինել, բայց լուսանկարը ինձ նրա դիմագծերն է տալիս, ֆիզիկապես նա ինձ հասկանալի է դառնում:

Դուք սկզբից սովորել եք Փ. Թերլեմեզյանի անվան պետական քոլեջում, հետո ստացել եք ճարտարապետի կրթություն,  ապա վերադարձել եք գեղանկարչությանը: Ինչու՞ այդպես ստացվեց:

Թերլեմեզյանից հետո ինձ ձգեց դեպի ճարտարապետություն, ինչ-որ ճարտարապետական ‹‹բում›› կար: Ճարտարապետությունը շատ մեծ վերելք էր ապրում: Հետո երևի ուզում էի սապրամատ սովորեի, մաթեմատիկա, որը ես առհասարակ չգիտեի՝ Թերլեմեզյանում չէինք անցնում: Առաջին կուրսում սկսեցի մտածել, թե մի օր կհասկանամ արդյոք սա  լավ ճարտարապետություն է թե ոչ:

Վերադառնալու պատճառներից մեկը նաև պայքարն էր անորակության դեմ: Ես նախագծում էի շենք, որը հետագայում ուրիշ ձև պետք է կառուցվեր և նման չլիներ իմ նախագծին: Ես երևի առաջին հերթին ուզեցի մեղավոր լինել ինքս իմ առաջ: Վատ եմ նկարել, ես եմ այդպես համարում, ես կտավը կպատռեմ կամ կպտտեմ դեպի պատը, ես պատասխան կտամ:

Ես աշխատել եմ որպես ճարտարապետ: Երևի նորմալ ճարտարապետ կդառնայի, բայց ինձ կյանքը չտարավ այդ կողմ, ես շատ ուրախացա, երբ վերադարձա…

Ճարտարապետությունը ձեզ հետ բերել եք, չէ՞:

Ճարտարապետությունը իմ ամբողջ մտածելակերպն է: Ես առհասարակ այդպես եմ մտածում: Եվ հետո ինչ լավ է, երբ մարդ գիտի, որ շենքի հիմքը ներքևն է, ոչ վերևը: Իսկ ես դա գիտեմ, գիտեմ մոտավորապես ինչպես է դա կառուցվել: Իհարկե այսօրվա պահանջներից տեղյակ չեմ, բայց գիտեմ: Ես առհասարակ սիրում եմ սովորել: Ես ինտերնետում շատ ժամանակ եմ անցկացնում՝ ինձ հետաքրքիր է, թե նա ով է, մյուսը ինչ է արել: Երբեք ուշ չէ սովորել:

Այս տարի մի համարձակություն եմ անում՝ ուզում եմ միայն դիմանկարների ցուցահանդես անել:

Ձեր արվեստում դիմանկարները գերակշռում են…

Շատ ունեմ և վերջին տարիներին ինձ գրավել է այդ ժանրը, սկսեցի այն սիրել: Ես բնանկարներ համարյա չեմ նկարում, նատյուրմորտներ շատ քիչ:

Դիմանկարում կապ չունի, թե ինչպես է այն արված, թեկուզ մեկ գծով, ինչպես, օրինակ, Պիկասսոն Էրենբուրգի դիմանկարը, բայց Էրենբուրգն է: Ես իմ առաջ պահանջ եմ դրել՝ ինչպես էլ նկարեմ՝ կետով, գծով, թե խոշոր վրձնահարվածներով , այն պետք է նման լինի բնորդին, չպետք է ինձ մոտենան և հարցնեն ով է սա, դա ամենաբարդն է: Եթե դու սրում ես նրա դեմքի արտահայտությունը, որոշ հատվածներ առանձնացնում ես, այո, բայց պետք է նման լինի: Այդ առումով հիանալի է, իմ կարծիքով, մեր չգնահատված քանդակագործներից Հակոբ Գյուրջյանը: Երեք մետրից նայում  և հասկանում ես, որ Բալզակն է պատկերված: Երկու գծով նա այնքան նման է արել: Ուրեմն, պետք է հասկանանք, որ միջոցը կապ չունի:

Ես աբստրակցիոնիստ չեմ կարող լինել, ինձ դուր է գալիս մեջտեղում պտտվելը:

 

Դիմանկարների շարքում առանձնահատուկ են Պիկասսոյի և Ռեմբրանտի կերպարները: Նրանք  շատ անսպասելի են, այդ դիմանկարներում կա հումոր և միևնույն ժամանակ լրջություն, նրանք կարծես ձեր արված բոլոր դիմանկարների և ոչ միայն դիմանկարների հիմնակետը լինեն: Կարո՞ղ ենք ասել, որ այս երկու նկարիչները ձեզ համար արվեստում ելակետ են:

Իհարկե… միշտ… փոքրուց: Մինչև որ առաջին անգամ ես Ռեմբրանտի նկարը տեսա Հելսինկիի մի թանգարանում: Այդ թանգարանը դեսպանատների շրջանում էր գտնվում: Ես այնքան էի տարվել այդ դիմանկարով, որ մեքենան ազդան՛ան էր տալիս, կանչում էր, իսկ ես տարված էի: Անցյալ տարի էլ Ոիֆիցիում տեսա նրա երեք ինքնադիմանկարները: Նա սիրում էր ինքն իրնե ֆիքսել տարբեր տարիքներում, ուսումնասիրում էր: Մի տեղ հայացքը գժոտ, մի տեղ ազքատության նշույլ կա (դե նա աղքատ մահացավ): Իմպրեսինիստները Դելակրուային ընդունում են որպես իրենց կնքահայր, բայց Դելակրուան երևի շատ բան ունի Ռեմբրանտից՝ լույսը, ինչ-որ բան ընդգծելը, նրա սկզբունքը:

Պիկասսոյի մասին կարելի է անընդհատ խոսել: Նա օրինակելի մի մարդ է, շատ հետաքրքիր մի անձ: Նա այնպիսի ակադեմիական կրթություն ուներ, որ կարող էր իրեն ամեն ինչ թույլ տալ: Եվ իրեն ամեն ինչ թույլ էր տալիս:  Մի կնոջ հետ, երբ վիճում էր՝ այլանդակում էր նրա դիմանկարը՝ մի աչքը հետևից էր նկարում և ասում էր ցտեսություն:

Նա կյանք ապրեց, մի հսկայական կյանք: Մի դարի ճանապարհ անցավ: Արվեստը զարգանում էր՝ նա էլ դրոշը բռնած առջևից գնում էր:

Գեռնիկան… հակապատերազմյան ինչ էլ պատկերացնես, միևնույն է պետք է Գեռնիկան նկարես: Խելառ մարդ… խելառներն են այս աշխարհը պտտում: Նորմալ մարդուց վատ բան չկա:

Պիկասսոն իր կյանքի ընթացքում նաև հարուստ էր: Ես, օրինակ, չեմ համարում, որ նկարիչը շարֆը վզին փաթաթած պետք է լինի և ազքատ: Դրանք լեգենդներ են, այո՛ այդպես շատ է եղել, բայց նա հակառակը ապացուցեց: Նա համոզեց մարդկանց, որ ինքը Պիկասսոն է, որ իր գործերը այսքան արժեն:

Խոսեցիք նկարների վաճառքի մասին, նկարչի գնահատված լինել-չլինելու մասին, ի՞նչ եք կարծում Հայաստանում կա ‹‹արտդիլլեր›› հասկացություն կամ կա նման գործով զբաղվող պատկերասրահ, ինչպես ընդունված է ամբողջ աշխարհում:

Մեզ մոտ պատկերասրահ ասվածը գոյություն չունի, մեզ մոտ վաճառասրահ է:  Պատկերասրահը դա հիմնարկ է: Պատկերասրահը պետք է արվեստաբան ունենա, ընտրի իր նախընտրած նկարիչներին, պետք է նրանց գովերգի, հաղորդումներ պատրաստի, պատկերասրահը պետք է մարդկանց գրավի, որպեսզի ազդվեն այդ ամեն ինչով և գնեն նկարներ:  Պատկերասրահը չպետք է խանութ լինի՝ խանութը վերջում է:

 Իմ երազանքն է պատկերասրահ ունենալ:

 

Դուք զբաղվում եք նաև դիզայնով, տարբերանշանների և զինանշանների հեղինակ եք, ինչպես օրինակ Զինված ուժերի զինանշանը: Ի՞նչ կասեք արվեստի այս ճյուղի մասին, ինչքանո՞վ է այն Հայաստանում զարգացած և կարևոր:

Սկսենք նրանից, որ դիզայնը զարգանում է այն երկրում, որտեղ կա արդյունաբերություն, որը ունի այնպիսի արտադրանքներ, որոնք ներկայացման կարիք ունեն: Հայաստանում կարող է լինել միայն ինտերիերի դիզայն և այլն:

Դիզայնը արտասահմանում տարբեր նշանակություն ունի՝ կա ճարտարապետական դիզայն, քաղաքային և այլն: Իսկ Հայաստանում դիզայն, որպես տարբերանշանի դիզայն կա: Ուղղակի այստեղ, ցավոք, հույսը դնում են համակարգչի վրա: Համակարգիչը մի անուղեղ արկղ է: Բոլորին թվում է, որ այն ուղեղ ունի, բայց այն ուղղակի լավ գրիչ է, լավ է գծում, իսկ ուղեղը քոնն է: Ես էլ շատ ծրագրեր սովորեցի՝ ի շնորհիվ իմ նկարիչ լինելուն:

Դուք հիմա դասավանդում եք: Ի՞նչ կասեք մեր երիտասարդության մասին:

Շատ ուսանողներ կան, 150 հոգի ընդունվում է, չնայած, որ իմ ժամանակ 20 հոգի էինք: Այդքանն էլ չէր ավարտում և հետո դժվար էր աշխատանք գտնելը: Հիմա երիտասարդները չգիտեմ որտեղ են աշխատանքի տեղավորվում: Ես 7-8 ուսանող ունեմ, որոնք իրոք շատ լավն են և ուզում են սովորել: Նկարել, ինչպես հայրս էր ասում, արջին էլ կարող ես սովորեցնել՝ ի վերջո կսովորի: Բայց մի բանն է դժվար սովորել՝ կոմպոզիցիան: Դա շատ բարդ,  չեմ կարող սովորեցնել, դա ի ծնե է լինում:

 Վերջում՝ հարց ինքներդ ձեզ:

Եթե կյանքը նորից սկսեի նույն կերպ կապրե՞ի (մասնագիտական առումով):

Ո՛չ: Ես ինձ համար ուրիշ միջավայր կընտրեի, ինձ կփորձեի: