Զրույց ցուցասրահում: «Ես ասում եմ այսպես. կամ փեշակ կամ արվեստ». քանդակագործ Աշոտ Հարությունյան…

2015թ. հուլիսի 23-ին Նկարիչների միության 1-ին հարկի սրահում տեղի ունեցավ «Քաղաքային քանդակ» էքսպերիմենտալ ցուցահանդեսի բացումը: Ցուցահանդեսում ներկայացված էին հայ քանդակագործների քաղաքային թեմայով արված կամերային չափսերի քանդակներ և այդ քանդակների ֆոտոմոնտաժված լուսանկարները՝ քաղաքային միջավայրում: Ցուցասրահում հանդիպեցինք ցուցահանդեսի մասնակից Աշոտ Հարությունյանին  և մի քանի հարց ուղղեցինք նրան:

---

 

Պիտի խնդրեմ որ ներկայանաք, այնպես, ինչպես ինքներդ եք ցանկանում…

1986-ին  եմ ավարտել, այսինքն՝ վաղուց արդեն երիտասարդ չեմ համարվում… Հետաքրքիրն այն է, որ ես տեսել եմ խորհրդային շրջանը, ստեղծագործել եմ խորհրդային  ժամանակներում, և նաև՝ նորագույն ժամանակներում, այսինքն՝ այսպես կոչված  անկախության տարիներին: Իմ կարծիքով հնարավոր չէ, որ ինչ-որ մի բան արվեստագետին չփոխեր այդ մեծ փոփոխությունների ընթացքում և այն, ինչ-որ վերջին տարիներին ինձ մոտ տեղի է ունենում, կարելի է վերագրել որպես որոնողական, այսինքն՝ անընդհատ հարցադրումների և անընդհատ նրանց պատասխանները փնտրելու ճանապարհ: Եվ ինձ դուր է գալիս այդ ճանապարհը… Ես չեմ կարծում, որ քանդակը պետք է արվի, ավարտվի և դառնա մեկ միավոր, որ ափսոս է որ այն չտեղադրվի, չիրականանա կամ վնասվի, եթե չի բավարարում, մի ինչ-որ ժամանակ հետո, կարող է նորից հայտնվի աղբանոցում: Դա հեղինակի իրավունքն է: Առհասարակ ես սիրում եմ հրաժարվել նախկինից, կամ վերանայել հինը, կամ այսպես ասած փորձել ինքս ինձ քննադատել և սա ինձ կդրդի էլ ավելի հետաքրքիր խնդիրներ առաջ բերել: Ընդհանուր առմամբ այսքանը:

Որպես հայ ժամանակակից քանդակագործության, վերացական քանդակագործության վառ ներկայացուցիչ, ի˚նչպես  եք գնահատում հայ քանդակագործության զարգացումը հատկապես այդ ճանապարհով և նաև առհասարակ, երիտասարդների մեջ ի˚նչ հեռանկարներ եք տեսնում:

Նախ, կուզենամ ասել, որ վերացական քնդակագործություն, կամ վերացական արվեստ ասվածը չի նշանակում, որ դա պարտադիր երևույթ է, և դա է միակ պրոգրեսիվ ճանապարհը, բայց դրա կողքին կարող ենք դնել այն տխուր վիճակը, այն սահմանափակ, ռիսկերից, համարձակություններից զուրկ վիճակը, որը անհամեմատ ավելի ակնառու է, քան խորհրդային ժամանակներում: Եթե շատ ուշադիր նայենք, խորհրդային ժամանակներում, նույնիսկ բրեժնևյան ժամանակներում մեր քանդակագործները հրաշալի նմուշներ տվեցին մեր քաղաքին և իրենց արվեստանոցներում, և ցուցահանդեսներում, և հուշարձաններում՝ քաղաքային քանդակում: Հրաշալի քանդակներ՝ այդքան սահմանափակության, այդքան թելադրանքի մեջ: Իսկ այսօր չափազանց տխուր է: Ես միշտ ասում եմ, որ այս պայմաներում քանդակագործը ուղղակիորեն  չի կարող սոված մնալ: Այսքան ռաբիսության մեջ այնքան պատվերների աղբյուրներ կան, որ կարող են ուղղակի այդտեղ իրենց կրթական շնորհքը բանեցնել և այդպիսով գումար վաստակել: Իսկ ինչ վերաբերում է ստեղծագործելուն՝ չի կարելի ամեն ինչ տեղավորել դրա մեջ. և վաստակը, և արվեստը, և քաղաքում ինչ-որ բան տեղադրելու, ճանաչված լինելու այդ ներքին փափագը որ բոլորի ներսում կա… այդպես չի լինում:

Իսկ համարձակ լինելուն ի˚նչն է խանգարում…

Էլի սոցիալական, ապրելու, գոյատևելու խնդիրն է: Այնինչ՝ պետք է դրանից առաջին հերթին ձերբազատվել, հետո նոր փորփել, արվեստի մասին մտածել: Ես ասում եմ այսպես. կամ մասնագիտություն կամ արվեստ, կամ փեշակ կամ արվեստ: Եթե արվեստ՝ ապա չկա փող: Իհարկե, փողն անընդհատ կա, այն հերքել չի կարելի, բայց նաև չի կարելի անընդհատ դրա հետ զուգահեռաբար քայլել, թույլ տալ, որ մտքերդ անընդհատ պխտորեն ու դու անընդհատ կախված լինես դրանից: Դա արդեն արվեստ չի… Իսկ որտեղ մնաց անզիջում լինելը, ազնիվ լինելը ինքդ քո հետ, որոնելը, որտեղ մնաց վերլուծական, քննադատական զրույցները, դիալոգները ընկերներիդ կամ միջավայրի հետ, որին դու պատրաստ ես: Մարդիկ կան ուղղակի չեն կարողանում քննադատություն կամ վերլուծություն լսել, որովհետև սովոր չեն դրան, որովհետև իրենց դրած խնդիրը այդպիսին չի: Այսպես է…

---

Խնդիրն էլ հենց դրանում է… ոչ միայն գեղարվեստական քննադատության և «արդար ու համարձակ» քննադատության պակաս կա, այլ նաև հաճախ այն ընդունվում է որպես անձնական վիրավորանք, ամեն ինչ մնում է անձնական հարաբերությունների մակարդակի վրա: Ինչ եք կարծում, ո˚րն է դրա պատճառը: Ի˚նչն է պակասում մեր գեղարվեստական քննադատության ինստիտուտին:
Ուղղակի պետք է հավատալ, հավատալ նրան, որ դու ազնիվ ես քո ապրուստի մեջ, դու քեզ չես կեղծում, ճանապարհդ կարճ չի, շատ երկար է, թեկուզ անհայտներով և երբ դու ազնիվ ես, ուրեմն արվեստի մեջ ես, իսկ երբ արվեստի մեջ ես, ուրեմն նաև խաղաղ ես քո ներքին հավասարակշռության մեջ և անպայման պատրաստ ես և նույնիսկ ցանկություն ունես վերլուծական, քննադատական երկխոսության, կարծիքների, որովհետև դրանք ուղղակիորեն խոսում են քո արվեստի մասին: Եթե նույնիսկ դրանք բացասական են, էլի դրական են համարվում. ես դրան այդպես եմ նայում: Բայց կան մարդիկ, ովքեր կախված են այդ ամբիցիաներից կամ կարծում են թե իրենց արածը ամենա-ամենան է և նույնիսկ դժվարանում են դրանից ազատվել, անջատվել, ապրում են դրանով: Այդպես չի կարող լինել: Պետք է անընդհատ ինքդ քեզ հրկիզելու, բացառելու, նորից ու նորից բացառելու մեջ լինել: Բայց, մի բան էլ կա. պետք է նաև պատկերացնել, որ ես խոսում եմ ժամանակակից արվեստի մասին: Եթե դասական է, ու գիտես, որ առավոտյան պետք է գաս, կավը ծեփես կարկասի վրա, հետո մյուս օրը գաս քանդակես, մյուս օրն էլ ձուլես բրոնզից, դա գիտակցական ընթացք է, դա աշխատանքային բարդ պրոցես է: Մի քիչ ֆորման այսպես, մի քիչ այնպես, մեծ հաշվով այդ քանդակ հասկացությունը տեղի է ունենալու: Բայց եթե դու անընդհատ էդ հրաբուխի մեջ ես, և երբեմն երկնքով ես քայլում, երբեմն գետնի տակ ես անցնում, երբեմն չգիտես ինչ է կատարվում քո հետ, անում ես մի բան, որ ընկերներդ շատ են հավանում, բայց դու զարմանում ես. մ˚իթե սա այսպես է, կամ ընդհակառակը… Սա հետաքրքիր է, մեր օրերում սա հետաքրքիր է, և սա արվեստագետին բերում է ապրելու, իսկ մնացած դեպքերում՝ գոյատևելու:

---

Քանի որ «Քաղաքային քանդակ» ցուցահանդեսի շրջանակներում ենք հանդիպել, այնուամենայնիվ հարցնեմ. Արդյոք ցուցահանդեսը հաջողված եք համարում և առհասարակ, Հայաստանի, հատկապես՝ Երևանի քաղաքային քանդակը ինչպե˚ս կգնահատեք, և ի˚նչ ուղղությամբ է այն զարգանում ըստ Ձեզ:

Ասեմ՝ և լավ բաներ կարելի է գտնել, ասել այս ցուցահանդեսի մասին, և բացասական: Լավ բաներից մեկը հենց առաջին հերթին երևույթն է, որ կարողացան կազմակերպել նման մի բան և խնդիրը դրված էր արդեն հասունացած, մեր քաղաքի, այսօրվա քանդակների, այդ չափազանց  տխուր և չգիտես ինչ ճանապարհներով ստեղծվող այսօրվա քանդակների համեմատ ինչ-որ նոր բան ցույց տալ: Եվ այդ էքսպերիմենտն արդեն ողջունելի է: Ես առաջարկեցի ցուցահանդեսի կազմակերպիչներին, որ սա լինի մի գործընթաց և սա լինի որպես առաջին քայլ: Եթե ցուցահանդեսը լինի պարզապես ցուցահանդես և փակվի, ապա դա ոչ մի տեղ չի տանում: Սրան  չպետք է նայել որպես ցուցահանդեսի, սրան պետք է նայել որպես մի գործընթացի առաջին փուլ, քայլ, որից հետո վերլուծություններով, ընտրության ճանապարհով կարողանանք համապատասխան դռներ բացել, կոմպիտենտ մարդկանց, ղեկավարների, նախարարների, քաղաքապետերի և կարողանալ այն գործերը, որոնք շատ դիպուկ են, շատ հետաքրքիր են և իրենց գաղափարով թարմություն կմտցնեն ինչ որ մի կերպ հասցնել քաղաքի որոշակի անկյուններին: Սա իր լավ, դրական իմաստով հրաշալի է: Երկրորդ իմաստով՝ քաղաքային քանդակը ի սկզբանե ինձ համար նշանակում էր շենքեր, ճարտարապետություն, մարդկային քայլք, մինչև անգամ հյուրեր, տուրիստներ, նրանց՝ փոքրիկ փողոցներով, բակերով  քայլելու ցանկությունը: Բայց այստեղ ես ավելի շատ տեսա պարկային քանդակ, այսինքն՝ խոտածածկ, վրան քանդակ, որը  կարելի է ցանկացած բակում, ցանկացած այգում տեղադրել: Սա մի քիչ տխուր է, քանի որ բերում է նրան, որ եթե այս քանդակը այս խոտածածկի վրա չլինի, լինի մեկ ուրիշը, ոչինչ չի փոխվի և հետևաբար այդտեղ հեղինակների մեջ տեսնում ես որոշակի նմանություն, և միտքը, սուր, դիպուկ գաղափարը այդ միջավայրի մեջ ցնցում չի մտցնում, այդ միջավայրի մեջ մարդուն ինչ-որ հետաքրքիր վիզուալ թակարդների մեջ չի գցում, հոգեբանական թակարդներ չի առաջացնում: Այդ մասով՝ տխուր է: Բայց հետաքրքիր է, որ տարբեր տարիքի, սերնդի ներկայացուցիչներ կան: Մեծ հաշվով վատ չի, բայց անելիք շատ կա:

---

Իսկ Ձեր գործերի տեղադրությունը Դու˚ք եք որոշել և հատկապես ի˚նչն եք հաշվի առել:

Այո, իմ գործերի տեղադրությունը ինքս եմ որոշել, և կարծում եմ՝ հետաքրքիր է ստացվել: Արդյունքը, թե ինչ է ստացվել, դա ուրիշ հարց է, բայց ես վերցրել եմ կապը երեք փողոցների միջև, որովհետև տես` լիքը արվեստագետներ կան, որոնք օգտագործել են Հյուսիսային պողոտան, և օգտագործել են ուղղակի նրա անցուդարձը վերևից ներքև և հանդիպակաց: բայց ես կտրել եմ Հյուսիսային պողոտան և Աբովյան փողոցը, Հյուսիսային ու Տերյան փոցոը կապել եմ իրար, ուղղակի ցույց եմ տվել ոտքով քայլելու այդ մեսիջները այս քանդակից այն քանդակ, և ահա հայտնվում ես նոր փողոցում: Այդ քանդակների տեղերը իրենք շատ ոչ օրդինար, ոչ ընդունելի տեղեր են՝ տեսա˚ր, դալանի մեջ, շենքերի արանքում: Այդուհանդերձ այդ տեսակ մոտեցումը կարծում եմ ինձ համար շատ հետաքրքիր է:

Այո, անսպասելի տեղադրություն էիք ընտրել…

Այո, այո, անսպասելի, անակնկալ, հանկարծակի աչքի զարնող: Ես գտնում եմ, որ քանդակների տեղը այսօր հրապարակներն ու խաչմերուկները չեն: Քանդակագործին պետք չի հատուկ հրապարակ, որ այնտեղ հուշարձան կանգնեցնի:

Շնորհակալ եմ …

---

Լուսանկարները՝  Հասմիկ Բարխուդարյանի