Столица Арташат была построена при царе Арташесе I во II веке до н.э. Известно, что при решении местоположения Арташата, армянскому царю помог великий карфагенский полководец Ганнибал Барка, который считался главным врагом Рима.
Арташат строился на пересечении рек Аракс и Мецамор, на 12 больших и малых холмах. Из свидетельств античных авторов становится очевидным, что столица была одним из самых мощных торговых городов региона, находилась на перекрестке международных торговых путей, то есть выбор места был очень удачным, как стратегически, так и экономически, и несомненно соответсвовал всем необходимым требованиям, которые, по мнению античных историков, обязательны при строительстве города. [1, с. 181-188]
Целый ряд европейских миссионеров, путешественников, а также армянские ученые, среди которых крупнейший ученый Гевонд Алишан, основываясь на цитатах историков, пытались найти место расположения Арташата, при этом за Арташат они приняли развалины Двина, поскольку по соседству с Двином находилась деревня Верин Арташат. Здесь в 1899 году производил раскопки известний арменовед Николай Мар, и он так и не подтвердил это ли Арташат. Таким образом завершились поиски Арташата. [2, с. 17]
В 1967 году в селе Покр Веди во время строительных работ рабочие находят камень, на котором были латинские надписи. Одна часть камня состоит из пяти известняковых плит (выс. 8,5 м, шир. 0,80 м). Надпись принадлежит императору Траяносу, она гласит: “ Император Цезарь божественный, сын Нервы Нерва Траянос, оптимос (наилучший), август, Германикос, Дакикос, Парфянский, высший святейший максимос (наивеликий), властью трибуны (наделенный) 20 раз, император (посвященный) 13 раз, также консул, ( родины, отец?), IV скифский легион осуществил (остановил). Надпись сделана “ после 20-го или 21-го февраля или перед 10-м декабря 116 года.” [3, էջ 308]
Так как Покр Веди находится в границах северо-востока исторической столицы Арташат, все обноруженные материалы связывают с древним городом и вообще с пробелами в изучении армянской истории. В конце концов стартовали раскопки столицы Арташат. В 1967 году началось доскональное изучение територии, и уже с 1970 года раскопки дали богатые и насыщенные материалы, свидетельствующие о многослойной богатой городской культуре. Выяснилось, что холмы Арташата были населены с периода раннего земледелия. Об этом свидетельствуют найденные на VII-м и VIII-м холмах следы обитания, датируемые V-IV тыс. до н.э.
I холм. Первый холм представляет сօбой строение с треугольным планом, большими залами и башнями, диаметр которых в некоторых местах достигает 9-10 м. Холм берет начало с северной стороны. Он имел защитное назначение. Здесь были обнаружены сооружения барачного типа, кузницы, оружейные и другие мастерские.
II холм. На юго-западной стороне первого холма стены опускаются, соединяя первый и второй холмы. Эта часть, высотой 70 м, служила крепостью.
III и IV холмы. II и IV холмы входили в общую защитную систему и обеспечивали связь III-го холма с V-м, а также с другими частями города.
V холм. Пятый холм очень удобен для проживания (примечательны следы больших печей). В результате раскопок были открыты жилые дома, остатки личных архивов перед воротами домов [4, p. 365-370]. Вероятно, что здесь находились таможня и одна из рыночных площадей.
VI холм. Холм (выс. 50м) являлся культовым центром Арташата, именно здесь был построен храм, посвященный покровительнице всей Армении и Арташата Анаит, а также предкам царей. Известно, что священные места не переносили, и именно здесь сегодня находится Хор Вирап.
VII холм. Этот холм представлял собой район мастерских, здесь жили ремесленники и средний класс горожан. Нельзя забывать и про армию, так как VII-й холм по своему расположению, так же как и I-й нес очень важную функцию. Вместе с III, IV, V холмами он обеспечивал военную безопасность II и VI холмов.
VIII холм. На восьмом холме были обнаружены несколько бань, печь для изготовления извести, большое количество принадлежностей, связанных с виноделием. Все это дает возможность предположить, что здесь жили ремесленники.
Другие холмы также имели оборонительные ограждения и составляли часть города. Но, так как холмы Арташата богаты черным мрамором, несколько из них взорвали, в следствие чего пострадали многие строения.
С 2003 года раскопки Арташата осуществляются в юго-западной стороне сохранившихся холмов, на берегу реки Аракс. Здесь открылись уникальные следы монументального строения. Особенно примечательна общественная баня с гипокаустичными колоннами и с самыми разными мозаичными панно. Она сосотоит из 9 больших и маленьких комнат, которые достатычно хорошо сохранились. Особое значение имеет найденный по соседству с баней языческий храм, который, по всей вероятности, является самым древним языческим храмом на территории РА (до этого нам был известен только храм Гарни). Ширина храма 22.5м, длина 30м. Храм построен на точенных скалах, которые служат как стилобад. На колоннах храма есть канеллюры, храм имел 3 большие акротерии и т.д. До сегодняшнего дня при раскопках находят фрагменты этого роскошного храма, которые позволяют составить представление о древнеармянском зодчестве в целом.
Раскопки не перестают удивлять сюрпризами не только нас, но и весь мир. В 2013 году под обгоревшими балками было обноружено 850 сасанидских булл с самыми разными изображениями: Сасанидские цари ( Шапур I, Вагагран I, Арташир и т.д.), министры, животные и т.д. Получается, что мы имеем дело с грандиозным архивом, который доказывает, что Арташат был тороговым центром.
В 2014 году во время археологических работ, при открытии соседней с баней комнаты, обноружилась новая неожиданная находка-зал с настенными росписями, которые уникальны и единственны во всем регионе. Они похожи на росписи, найденные при раскопках в Попеях и Геркулануме, с многообразием цветовой гаммы, с растительными и животными орнаментами.
Еще раз хочу подчеркнуть, что будучи столицей Арташат стал воплощением политической и экономической мощи Армении. Благодаря стратегическому положению и благоприятным условиям для экономики, более 500 лет он сохранял статус первого города, чему ярким свидетельством служат архивы, найденные на протяжении многих лет. Арташат – многослойный и многоплановый памятник, где мы можем найти истории и цивилизации, культуры и важные этапы развития этих культур. Ждем новых открытий и новых сюрпризов, Арташат!
- Ժ.Դ. Խ ա չ ա տ ր յ ա ն. Հայաստանի անտիկ շրջանի քաղաքներն քաղաքաշինությունը
- Б. Аракелян, АрташатI,Ереван 1982 с. 17
3.Բ. Ն. Ա ռ ա ք ե լ յ ա ն. Լատիներեն արձանագրություններ Արտաշատմայրաքաղաքից.ՊԲՀ, 1967
- Ž. D. K h a c h a t r i a n. The Archives of Sealings Found at Artashat (Artaxata).– “Bulletin de correspon-dance Hellenique”, Supplement 29, Paris, 1996, pl. 73-76
Перевод с армянского
Անի
Ներեցեք,կարո՞ղ եք տեղադրել բաղնիքի հարևանությամբ հայտնաբերված տաճարի հատակագիծը:
Armen
այն բաց է որպես թանգարան ? գիդ կա?
Hayk
Ոչ հատակագիծ դեռևս հասանելի չէ և հասանելի չէ քաղաքացիներին որովհետև գտնվում է չեզոք գոտում
Անի
Քանի որ սահմանի մոտ է, հատուկ թուjլտվություն է պետք հնավայր մտնելու համար, իսկ գիդ չկա)
Hayk
Անի հատակագիծը ձեզ ինչ որ հետազոության համար է պետք թե պատկերացում կազմելու ?
Անի
Հետազոտության համար է պետք: Եթե պերիպտերոս տիպի (ինչպիսին նաև Գառնին է) տաճարներ հայտնաբերվեն Հայաստանի տարածքում , հիանալի կլինի: Իսկ Արտաշատի հնավայրում եղել եմ: Տաճարն էլ, եթե չեմ սխալվում, քառակուսի հիմքով է: Այդ պատճառով մտքովս չեր անցել, թե պերիպտերոս կարող է լինել: Եվ մի հարց էլ. բացի սյուների հատվածներից, էլի ինչ-որ բան հայտնաբերվել է?
Ամիրան
Ողջունում եմ Հայկ ջան, հրաշալի ինֆորմացիոն նյութ է, սակայն սրանով չբավարարվես, խորացիր և ուսումնասիրիր որքան կարող էս, քո Արտաշատյան հերթն է հասել,բարձր պատասխանատվությամբ ցույց տուր նոր որակ՝ ժամանակից առաջ ընկիր… սա իմ զգացած հրամայականն է… եթե սխալվում եմ, ոչինչ…Աստված հաջողի…
Hayk
Ani duq aseciq exel eq Artashatum nax ev araj xosenq hatakagcix — hatakagic iharke ka ete hnagety inch vir ban pexuma hajord ory hatakagicy patrasta bayc harcy dranum chi es chem asel chka hatakagic uxaki asumem hasaneli chi chem texadrel vortev hamarum em hodvacy yndhameny canotagrutyun ev shat qich texekutyun em texadrel ev chem grnum chisht texadrel hatakagicy ;): Isk inch verabervuma tachari stilobatin apa asem dzez jayri mej tashvac qarer en entex sharvacq chka inch vor ban shpotum eq… erevi Jores Khachatryani het eq ekel inqy uriwh hartakai masina patmel entex bazum hartakner kan mijev tacharnel hartak ka srbazan ev ayln 😉
Hayk
isk arhasarak huna hromeakan tacharneri himqy qarakusi chi uxxankyuna
Անի
Ես Ձեզ նկարը կուղարկեմ, տեսնենք մենք միևնույն տաճարի մասին ենք խոսում թե ոչ, եթե այո, ապա իմ ասած տաճարի հարթակի քարերը միգուցե ժայռերի մեջից հանված և հղկված սալեր են, բայց ոչ թե տաճարը կառուցված է հսկայական ժայռերի վրա, որոնք հղկված են և ծառայում են որպես ստիլոբադ: Իսկ պերիպտերոսի վերաբերյալ ես նույն միտքն եմ հայտնել. այն ուղղանկյուն հատակագիծ է ունենում միայն, ինչպիսի հատակագիծ չեմ տեսել Արտաշատում:
Hayk
Ցիտում եմ Ձեզ <>
Տաճարը ենտեղ մի հատա Անի ջն ես 5 տարիա ենտեղ աշխատումեմ գուցե միքիչ գիտեմ:Դ
Ես գերլ եմ որ տաճարը կառուցված է հսկայական ժայռերի վրա, որոնք հղկված են և ծառայում են որպես ստիլոբադ, սիկ ամափոքր հղկված ժայռիկի բարձրությունը 1,5 մ ա մոտավորաես ու ետ ամբողջը ժայռա Անի ջան ուրմն ես լավ գիդեմ, որտև ենտեղ տեղեր կան ձզ դրժվար թե Ժոռեսը տաներ որևտը վտանգավորա հակառակ կողմը Արաքսի մոտ երևում են հսկայական ժայռերը,,, 🙂 ու էլի եմ ասում հոդվածը ընդամենը ծանոթաջրությունա չեմ դրա համար հատակաագիծ ու մանրամասներ չեմ դնում որտև պետք չի )
Hayk
Ցիտումեմ Ձեզի մասը չի երևում չգիդեմ ինչի, դուք գրել էիք ոչ թե ուղանյկույ ն այլ -տաճարնել եթե չեմ սխալվում քառակուսի հիքով է 😉 իսկ Արտաշատինը ուղանկոոյւն է ախր չէք տեսել ոչել քարերնեք նոռմալ տեսել,,, միանշանական ժայռը հղկածա ու ծառայում ստիլոբատ տաճարի համար;)
Փյունիկ
Բարեվ
Թեհրան պետական համալսարանի ճարտարապետական ֆակուլտետի դոկտորականի ուսանող եմ, աշխատում եմ իրանական և հայկական պաշտամունքային կառույցների ընդհանրությունների վրա և ինձ հետաքրքրում է հայկական յուրաքանչյուր նախաքրիստոնեական տաճար, եթե հնարավոր է և ինչ պայմաններով որ անհրաժեշտ է կուզեմ տեղեկություններ ստանալ
Շնորհակալություն
Hayk
ԲԱրև Ձեզ Փյունիկ կապնվեք ինձ հետ իմ հասցեյով gyulamiryan@gmail.com ինչով կարող եմ օգտակար կլինեմ
Լևոն
Հայկ ջան շնորհակալություն օգտակար ինֆորմացիայի համար։ Միքանի հարց ուղված քեզ։ Ինչու՞ է քաղաքը փակ այցելուների համար։ Հասկանում եմ պեղումներ են և պետք չէ խանգարել, բայց միթե՞ չկա այնպիսի մաս, որ լիովին բացված է։ Երբ մոտավոր կվերջանա ողջ քաղաքի պեղումները։
Hayk
Շնորհակալ եմ հարգելի Լևոն: Ներկայումս պեղվող հատվածը որի մասին վերը նշել եմ ցավոք գտնվում է չեզոք գոտում, ոտեղ ռուսական ռազմաբազաներից մեկն է տեղակայված, և այս է պատճառը որ մադրի չեն կարող այցելել հուշարձան: Սակայն հնարավոր է շրջել Արտաշատի 12 բլուրներից վրա տարածված հուշարձանը: Իսկ պեղումները դեռ մի քանի սերունքել կպեղի, քանի որ տարածքը ահռելի է:
Լևոն
Հարգելի Հայկ, իսկ այն հանգամանքը, որ քաղաքի մի մասը գտնվում է չեզոք գոտում արդյոք չի խանգարում պեղումների։ Եվ այն տաճարը, որը դու նշել էիր նույնպե՞ս գտնվում է չեզոք գոտում։